SYSTEM DOPŁAT DO PUBLICZNEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO W KOMUNIKACYJNYCH ZWIĄZKACH KOMUNALNYCH W POLSCE

Monografia wydana przez Wydawnictwo Oddziału SITK RP w Krakowie, KRAKÓW 2009

Monografia liczy 247 stron. Składa się z sześciu rozdziałów:

1. problemy ustalania wielkości dopłat do transportu zbiorowego w warunkach integracji,
2. przesłanki zmian w finansowaniu publicznego transportu miejskiego organizowanego przez komunikacyjne związki komunalne,
3. koncepcje podziału dopłaty na jednostki terytorialne uczestniczące w komunikacyjnym związku komunalnym oparte na kryteriach dochodowych,
4. teoretyczne podstawy badań statystycznych liczby przewożonych pasażerów,
5. praktyczne aspekty metody rozdziału łącznej dopłaty do transportu zbiorowego na gminy członkowskie związku komunikacyjnego – przypadek KZK GOP Katowice,
6. system komputerowy wspomagający metodę podziału dopłaty do transportu zbiorowego na gminy członkowskie związku komunikacyjnego, opartą na kryteriach dochodowych.

Rozdział pierwszy monografii jest wprowadzeniem do problematyki podjętej przez autorów opracowania. Zawiera ogólne spojrzenie na problem ustalania wielkości dopłaty do transportu zbiorowego w warunkach integracji systemu. Kontekst integracyjny widziany przez pryzmat procesu połączenia niektórych lub wszystkich strumieni finansowych w danym systemie transportowym, odbywający się ze zróżnicowaną prędkością, wyznacza ramy rozważań na temat rynku transportu zbiorowego oraz podziału kosztów i przychodów (wyniku finansowego) związanych z działalnością systemu zintegrowanego na gminy. Omówione kryteria podziału mieszczą się w grupie kryteriów kosztowych (czynniki bezpośrednio wpływające na wysokość kosztów) lub dochodowych (odpowiednio czynniki kształtujące wysokość dochodów).

Rozdział drugi został poświęcony przesłankom zmian w finansowaniu transportu zbiorowego organizowanego przez komunikacyjne związki komunalne. Wśród okoliczności istotnych dla podziału dopłaty na gminy uczestniczące w związku komunikacyjnym, wymienić należy regulacje prawne określające zasady finansowania działalności związków międzygminnych w Polsce. Rozstrzygnięcia w nich zawarte determinują proces formułowania procedur rozliczeniowych. Proces ten nie jest także wolny od oddziaływań dynamicznie zmieniającego się otoczenia transportu zbiorowego (wzrost PKB, rosnące zapotrzebowanie oraz oczekiwania stawiane usługom publicznym w tym transportowi zbiorowemu) prowadzących do wzrostu znaczenia przy określaniu zasad podziału dopłaty, realizowanej polityki miast w zakresie transportu publicznego. Rośnie także znaczenie czynnika ekonomicznego, który wymusza efektywność tego obszaru funkcjonowania miast. Ważną przesłanką jest również liczba mieszkańców, a dokładniej szeroko rozumiane zróżnicowanie ośrodków miejskich. Innym kryterium mogą być dochody gmin i zasada, że gminy mające większe dochody płacą więcej. Dokonana w tym rozdziale analiza problemu wskazuje, że widoczne jest w związkach komunalnych w Polsce ewolucyjne dochodzenie do wielkości dopłat, które zależne są wyłącznie od rzeczywistych niedoborów generowanych w transporcie zbiorowym na terenie poszczególnych gmin.

Rozdział trzeci omawia podział dopłaty na jednostki terytorialne uczestniczące w komunikacyjnym związku komunalnym oparte na kryteriach dochodowych. Z trzech możliwych w praktyce metod wskazano na przydatność metody pośredniej. Jej zastosowanie posiada szereg zalet, w tym otwiera w przyszłości drogę pozwalającą na wykorzystanie technologii inteligentnych systemów transportowych do niezbędnego przy tym postępowaniu monitorowania procesu realizacji przewozów. Część rozdziału trzeciego poświęcono kosztom i przychodom linii komunikacyjnych przy bezpośrednim podziale dopłat. Nośnikiem przychodowości na danej linii jest liczba pasażerów przewożonych na tej linii w określonym przedziale czasu (doby lub/i roku). Możliwe są przy tym dwa sposoby podejścia do zagadnienia ustalenia liczby pasażerów na linii lub odcinku linii w ciągu roku: badanie pełne i badanie częściowe. Przedstawiono założenia korzystania z tych metod. Omówiono sposoby określania wskaźnika wpływu taryfowego od statystycznego pasażera i ustalania dopłat dla gminy. W tym przypadku rozdział wyniku finansowego jest możliwy według kryteriów pracy eksploatacyjnej, długości linii komunikacyjnej lub liczby pasażerów. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że ze względu na bardziej sprawiedliwe w odczuciu gmin członkowskich związku, jako kryterium rozdziału wyniku finansowego poszczególnych linii przyjmowane będą wielkość pracy eksploatacyjnej i liczba pasażerów.

Rozdział czwarty poświęcony został statystycznym aspektom problemu oceny wielkości popytu na usługi w zakresie transportu osób, mierzonego liczbą pasażerów przewiezionych w danym okresie czasu w obszarze systemu komunikacyjnego a także w poszczególnych gminach przez linie komunikacyjne. Zaproponowane zostały metody statystyczne umożliwiające osiągnięcie tego celu. Umożliwiają one oszacowanie popytu na podstawie badania częściowego, obejmującego jedynie odpowiednio wybrany podzbiór linii i podzbiór realizowanych przez nie kursów, określany mianem próby. Podejście charakteryzuje się relatywnie niskim kosztem, co czyni je konkurencyjnym w stosunku do badań wyczerpujących (pełnych).

Rozdział piąty podejmuje praktyczne aspekty metody rozdziału łącznej dopłaty do transportu zbiorowego na gminy członkowskie związku komunikacyjnego. Przykłady obejmują przypadek KZK GOP Katowice, który jest szczególnie interesujący ze względu m. in. na duże zróżnicowanie gmin członkowskich i wynikający z tego, odmienny sposób ich obsługi komunikacyjnej przez system transportowy KZK GOP. Zróżnicowanie ilościowe oferty przewozowej na terenie poszczególnych gmin członkowskich powoduje, że każdy krok w algorytmie postępowania jest skomplikowany i czasochłonny. W rozdziale tym omówiono sposoby podejścia przy wyborze linii komunikacyjnych do badania mającego na celu ustalenie liczby przewożonych pasażerów w ciągu roku. Uzyskane wyniki pomiarów wymagają przetworzenia do postaci przydatnej do szacunkowego obliczania liczby pasażerów korzystających z danej linii w ciągu roku. Kolejnym etapem w algorytmie rozdziału dopłaty na gminy członkowskie KZK GOP jest określenie statystycznego wpływu taryfowego na jednego pasażera, co przedstawiono w końcowych punktach rozdziału piątego.

Rozdział szósty przybliża autorski system komputerowy wspomagający metodę podziału dopłaty do transportu zbiorowego na gminy członkowskie w związku komunikacyjnym opartą na kryteriach dochodowych. Zadania systemu komputerowego wspomagającego metodę podziału dopłaty do transportu zbiorowego na gminy podporządkowane są podstawowemu celowi, czyli wyznaczeniu wielkości niezbędnej dopłaty w skali całego związku i w odniesieniu do każdej gminy zgodnie z przyjętym sposobem podziału tej dotacji na poszczególne gminy uczestniczące w związku komunikacyjnym. Zaproponowany system oparty jest na zasadach określonych w rozdziale trzecim.